ប្រវត្តិ ប្រាសាទអង្គរវត្ត

ដកស្រង់ចេញពី វីគីភីឌា សម្រាប់ចង់សម្អិត សូមចុច ជាមួយវីគីភីឌា 

ប្រាសាទអង្គរវត្តបានសាងសង់ នៅដើមសតវត្សរ៍ទី​១២ ដោយព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២(ខ្លះសរសេរ : ព្រះបាទសូរិយាវរ្ម័នទី២) (១១១៣—១១៥០) ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយព្រះវិស្ណុ ក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា។ ប្រាសាទនេះមានលក្ខណៈល្អវិចិត្រ និងបង្ហាញនូវសិល្បៈខ្មែរដ៏អស្ចារ្យដល់កំពូល^[៥]។

បើតាមលោកហ្សក-សឺដែស ប្រាសាទអង្គរវត្តគឺតំណាងឲ្យពិភពលោក។ ប្រាង្គកណ្តាលតំណាងឲ្យភ្នំព្រះសុមេរុដែលស្ថិតនៅកណ្តាលពិភពលោក។ ប្រាង្គទាំង៥ តំណាងឲ្យកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុដែលជាជាយផែនដី​ និងគូទឹកព័ទ្ធជុំវិញប្រាសាទគឺ ជាសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញ។ ប្រាសាទអង្គរវត្តមានឈ្មោះដើមថា ប្រាសាទបរមវិស្ណុលោក។ ប៉ុន្តែការវិវត្តនៃឈ្មោះអង្គរវត្តនេះ អាចត្រូវបានគេយកតាមប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ស្លាកស្នាមដំបូងគឺ មាននៅសតវត្សរ៍ទី១៦។ ជាការពិតណាស់ប្រាសាទនេះបាន ក្លាយទៅជា កន្លែងពុទ្ធសាសនាដ៏ល្បីល្បាញមួយ។ តាមសិលាចារឹកនៅសតវត្សរ៍ទី ១៦ ឈ្មោះនៃប្រាសាទអង្គរវត្តគឺ ព្រះមហានគរឥន្រ្ទប្រត្ថព្រះពិស្ណុលោក (ឥន្រ្ទប្រត្ថ ជាភាសាសំស្រ្កឹត ហើយបានក្លាយទៅជាភាសាបាលី ឥន្ទបត្ត បញ្ជាក់ទៅលើការឆ្លងពីព្រហ្មញ្ញសាសនា ទៅព្រះពុទ្ធសាសនាហីនយាន។ ​ ពាក្យឥន្រ្ទប្រត្ថ មានន័យថា ទីក្រុងរបស់ព្រះឥន្ទ ។ ក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា គេជឿថាព្រះឥន្ទមានទីកន្លែងនៅលើដី។ ពាក្យនេះជាកន្លែងសម្រាប់ គោរពបូជា។ ឧទាហរណ៍ដូចជា វត្តទាំងពីរនៅក្នុង ប្រាសាទអង្គរវត្តមានឈ្មោះថា ឥន្ទបត្តបុរីខាងត្បូង និង ឥន្ទបត្តបុរីខាងជើង ។ ការហៅទៅលើឈ្មោះថា ពិស្ណុលោក គឺសម្រាប់រំលឹកទៅដល់ មរណៈនាមរបស់ស្តេច ដែលបានកសាងប្រាសាទនេះ គឺ បរមវិស្ណុលោក រីឯ ស្រីសុធរ ជាការហៅដើម្បីរំលឹកឡើងវិញ ទៅលើឈ្មោះទីក្រុងចាស់នៅអង្គរ ឈ្មោះថា ស្រីយសោធរបុរៈ ។) ហើយមួយចំណែកទៀតនៅសតវត្យរ៍ទី ១៧ ហៅថាឥន្ទបត្តម្ភានគរ ស្រីសុធរវពិស្ណុលោក ។ ចំណែកឈ្មោះថាអង្គរវត្ត គឺជាឈ្មោះសាមញ្ញសម្រាប់កំណត់បូជនីយដ្ឋាននេះ។ ចំពោះប្រជាជនខ្មែរ ពិសេសអ្នករស់នៅខេត្តសៀមរាប ច្រើនហៅឈ្មោះរួមមួយគឺ អង្គរតូច។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកនិពន្ធអឺរ៉ុប ទាំងអស់បានកំណត់ហៅឈ្មោះរួមមួយគឺ​ អង្គរវត្ត។

ប្រាសាទអង្គរវត្តត្រូវបានបញ្ចូលទៅ​ក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គ​ការយូណេស្កូ នៅឆ្នាំ១៩៩២។ ប្រាសាទអង្គរវត្តត្រូវបានរកឃើញឡើងវិញ​ដោយ ធម្មជាតិវិទូបារាំងលោក អង់ហ៊្រី-មូហ៊ត(Henri Mouhot) នៅឆ្នាំ១៨៦០។

ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ អ្នកកសាងអង្គរវត្ត

អង្គរវត្តសណ្ដូកភាគខាងជើង ៥,៥ សហាតិមាត្រ (៣,៤ ម៉ាយ)នៃទីប្រជុំជនសម័យទំនើបសៀមរាប និងទិសខាងត្បូងចម្ងាយខ្លី និងខាងកើតបន្តិចនៃរាជធានីពីមុននេះ ដែលស្ថិតនៅបាពួន។ វាគឺជាតំបន់នៃកម្ពុជាមួយ​ ដែលមានក្រុមរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់សំខាន់ៗ។ ស្ថិតនៅខាងត្បូងបំផុតនៃស្ថានីយសំខាន់ៗរបស់អង្គរ។

ការរចនាដើមដំបូង និងសំណង់ប្រាសាទបានធ្វើឡើងនៅពាក់កណ្ដាលទីមួយនៃសតវត្សទី១២ កំឡុងរជ្ជកាលព្រះសូរ្យវរ្ម័នទី២ (បានសោយរាជ្យ១១១៣-រ.១១៥០)។ ឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ ត្រូវបានសាងឡើងជាប្រាសាទភាវៈតំណាងព្រះមហាក្សត្រនិងទីក្រុងរាជធានី។ មិនថាសិលាចារឹកការស្ថាបនា រឺក៏អក្សរចារឹកសហសម័យមួយណាដែលបញ្ជាក់អំពីប្រាសាទនេះត្រូវបានគេរកឃើញទេ ឈ្មោះដើមរបស់ប្រាសាទមិនត្រូវបានគេស្គាល់ ប៉ុន្តែវាប្រហែលជាត្រូវបានស្គាល់ថាជា បរមវិស្ណុលោក (ន័យចំ ស្ថានព្រះវិស្ណុដ៏ពិសិដ្ឋ ខ្មែរបុរាណ អះ. សំស្ក្រឹត“) បន្ទាប់ពីទេវៈជាប្រមុខ។ ការដំណើរការហាក់បីដូចបញ្ចប់មួយរយៈពេលខ្លី ក្រោយការសោយទីវង្គតរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ដែលបន្សល់ទុកខ្លះនូវការតុបតែងលំអចម្លាក់លៀនស្រាលៗមិនទាន់បានបញ្ចប់។^[៦] នៅឆ្នាំ១១៧៧ ប្រហែលជា២៧ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការសោយទីវង្គតរបស់ព្រះសូរ្យវរ្ម័នទី២ អង្គរត្រូវបានលួចប្លន់បំផ្លិចបំផ្លាញដោយពួកចាម សត្រូវជាប្រពៃណីរបស់ខ្មែរ។ ក្រោយមក ចក្រភពនេះត្រូវបានស្ដារដោយព្រះមហាក្សត្រថ្មី ជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលបានស្ថាបនារាជធានីថ្មីនិងប្រាសាទភាវៈតំណាង (អង្គរធំ និងបាយ័នរៀងៗគ្នា) ពីរបីសហាតិមាត្រទៅទិសខាងជើងនេះ។

នៅចុងសតវត្សទី១៣ អង្គរវត្តបន្តិចម្ដងៗបានប្រែពីការប្រើជាប្រយោជន៍ព្រហ្មញ្ញសាសនាទៅជាប្រយោជន៍ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដែលបន្តមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ននេះ។ អង្គរវត្តគឺមិនធម្មតាចំណោមប្រាសាទអង្គរនានាក្នុងនោះ ទោះបីជាវាគឺជាអ្វីមួយត្រូវបានគេទុកចោលបន្ទាប់ពីសតវត្សទី១៦ ប្រាសាទនេះមិនដែលត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងឡើយ ការការពាររបស់ប្រាសាទកំពុងឈានមកដល់ ម្យ៉ាងដោយការពិតថាគូទឹករបស់វាក៏បានផ្ដល់ការគាំពារខ្លះពីការដុះស៊ប់ទ្រប់ដោយព្រៃស្បាត។ ^[៧]

ម្នាក់ក្នុងចំណោមពួកអ្នកទេសចរណ៍លោកខាងលិចទៅកាន់ប្រាសាទនេះគឺ អន់តូន្យូ-ដា-ម៉ាដឹឡេណា សង្ឃជាតិព័រទុយហ្គាល់មួយអង្គ ដែលបានទៅលេងនៅឆ្នាំ១៥៨៦ និងបាននិយាយថាវា គឺដូចជាសំណង់មិនធម្មតាដែលមិនអាចពិពណ៌នាវាជាមួយប៊ិចបាន ជាពិសេស ដោយហេតុថាវាហាក់ដូចជាគ្មានសំណង់ផ្សេងណាដូចនៅក្នុងពិភពលោក។ វាមានប្រាង្គច្រើននិងការតុបតែង ហើយការធ្វើឱ្យល្អឡើងទាំងអស់ដែលទេពកោសល្យមនុស្សនឹងអាចគិតដល់។^[៨] នៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៩ ប្រាសាទនេះត្រូវបានទៅទស្សនាដោយធម្មជាតិវិទូនិងអ្នករុករកជាតិបារាំង អង់ហ៊្រី-មូហ៊ត ដែលបានផ្សព្វផ្សាយដោយប្រជាជននូវស្ថានីយនេះនៅភាគខាងលិចតាមរយៈសាធារណកម្មនៃកំណត់
ការធ្វើដំណើរ នៅក្នុងអ្វីដែលលោកបានសរសេរ:

“មួយក្នុងចំណោមប្រាសាទទាំងនេះ—ជាគូប្រជែងទៅនឹងរបស់សុឡុម៉ុន និងសាងឡើងដោយមីឆេលអ៊ែងជែលឡូ—ដែលចូលរួមជាកន្លែងកិត្តិយសមួយនៅក្បែរសំណង់ដ៏ស្រស់ស្អាត់បំផុតរបស់យើង។ ប្រាសាទនេះធំជាងរាល់សំណង់ដែលបានបន្សល់ទុកអោយពួកយើងដោយក្រិក រឺ រ៉ូម ហើយបង្ហាញអោយឃើញភាពផ្ទុយស្រឡះក្រៀមក្រំទៅសភាវៈនៃអនារ្យធម៌ដែលក្នុងនោះ
ប្រទេសជាតិនេះឥឡូវត្រូវបានលិចលង់ទៅហើយ។”^[៩]

លោកមូហ៊ត ក៏ដូចជាពួកអ្នកទេសចរណ៍លោកខាងលិចដំបូងៗដែរ បានគិតថាវាពិបាកនឹងជឿថាខ្មែរអាចសាងសង់ប្រាសាទនេះបាន និងបានចុះកាលបរិច្ឆេទវាដោយច្រឡំទៅនឹងក្បែរៗសម័យមួយដូចគ្នាដូចរ៉ូម។ ប្រវត្តិពិតនៃអង្គរវត្តត្រូវបានទម្លុះទម្លាយរួមគ្នាដោយភស្តុតាងខាងរចនាបថនិងអភិលេខន៍តែប៉ុណ្ណោះ ដែលបានប្រមូលបានកំឡុងការបោសសំអាតជាបន្តបន្ទាប់និងការស្ដារស្នាដៃបានបន្តទូទាំងស្ថានីយអង្គ
រទាំងមូល។ គ្មានលំនៅដ្ឋាន រឺ ផ្ទះ រឺ សញ្ញានៃការតាំងលំនៅជាប្រក្រតីរួមជាមួយប្រដាប់ប្រដាចំអិនអាហារ អាវុធ រឺវត្ថុនៃការតុបតែងខ្លួនជាធម្មតាបានរកឃើញនៅស្ថានីយបុរាណនានាឡើយ។ ជំនួសវិញ មានភស្តុតាងនៃ
បូជនីយដ្ឋាននានាខ្លួនឯងទៅវិញ។^[១០]

ផ្នែកខាងមុខនៃអង្គរវត្ត គំនូរដោយអង់ហ៊្រី-មូហ៊ត

បណ្ណប្រៃសណីយ៍បារាំង​អំពីអង្គរវត្ត​នៅ​ឆ្នាំ១៩១១

អង្គរវត្តត្រូវការការស្ដារឡើងវិញច្រើននៅសតវត្សទី២០ ជាសំខាន់ការយកដីរុំកោះនិងសារពើរុក្ខជាតិចេញ។^[១១] ការងារត្រូវបានអាក់ខានដោយសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណីនិងការគ្រប់គ្រងប្រទេសដោយខ្មែរក្រហមកំឡុង
ទសវត្ស១៩៧០និង១៩៨០ ប៉ុន្តែការបំផ្លិចបំផ្លាញតិចតួចដោយប្រៀបធៀបត្រូវបានធ្វើកំឡុងសម័យនោះ ក្រៅពីនេះទៅមានពួកចោរនិងការបំផ្លាញនូវរូបចម្លាក់សម័យក្រោយអង្គរភាគច្រើនទៀត។^[១២]

ប្រាសាទនេះគឺជានិមិត្តរូបពោរពេញដោយថាមពលរបស់កម្ពុជា និងជាប្រភពនៃមហាមោទនភាពជាតិដែលបានដាក់ជាកត្តាក្នុងទំនាក់ទំនងការទូតរបស់កម្ពុជាជាមួយបារាំង
សហរដ្ឋ និងអ្នកជិតខាងរបស់ខ្លួន ថៃ។ រូបគំនូរនៃអង្គរវត្តធ្លាប់ជាផ្នែកមួយនៃទង់ជាតិនានារបស់កម្ពុជាចាប់តាំង
ពីការដាក់បញ្ចូលនូវកំណែលើកទីមួយ រង្វង់ឆ្នាំ១៨៦៣។^[១៣] ដោយសារទស្សនៈវិស័យខាងប្រវត្តិសាស្ត្រកាន់តែ
ធំនិងបរិវត្តវប្បធម៌ថែមទៀត យ៉ាងណាៗ ប្រាសាទអង្គរវត្តនេះមិនបានក្លាយត្រឹមតែជានិមិត្តរូបនៃមោទនភាពជាតិ
ផ្ទាល់ជាតិសាសន៍នោះទេ ប៉ុន្តែក៏ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងដំណើរការនយោបាយ-វប្បធម៌នៃផលិតកម្មកេរដំណែល
បារាំង-អាណានិគម ក្នុងនោះដែលទីស្ថានប្រាសាទដើមត្រូវបានតាំងបង្ហាញក្នុងពិព័ណអាណានិគមបារាំង
និងសកលនៅប៉ារីសនិងម៉ាខ់សីរវាងឆ្នាំ១៨៨៩និង១៩៣៧។^[១៤]មរតកសិល្បៈដ៏រុងរឿងនៃអង្គរវត្តនិង
បូជនីយដ្ឋានខ្មែរផ្សេងៗនៅតំបន់អង្គរ បានដឹកនាំបារាំងដោយផ្ទាល់ទទួលយកកម្ពុជាជាអាណាព្យាបាលនៅថ្ងៃ ១១ សីហា
១៨៦៣  និងលុកលុយសៀមដើម្បីត្រួតត្រាលើវិកិណ្ណដ្ឋាននានា។ នេះបាននាំឱ្យកម្ពុជាភ្លាមៗអះអាងដែនដីនានាឡើងវិញ
នៅជ្រុង ខាងលិចឆៀងខាងជើងនៃប្រទេសដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សៀម(ថៃ)ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៣៥១នៃគ.ស.
(ម៉ានិច-ជុមសៃ ២០០១) រឺដោយរឿងរ៉ាវខ្លះៗ ១៤៣១ គ.ស.។^[១៥] កម្ពុជាបានទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំងនៅថ្ងៃ ៩ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ និងបានគ្រប់គ្រងអង្គរវត្តចាប់តាំងពីពេលនោះមក។កំឡុងពេលនៅចំកណ្ដាលនៃសង្គ្រាមវៀតណាម ព្រះប្រមុខរដ្ឋ
នរោត្តម-សីហនុបានទទួលចាក្លឹន-ខឹនន្ឌីនៅកម្ពុជាដើម្បីបំពេញក្ដីស្រមៃអស់មួយជីវិតរបស់លោកស្រីទៅមើលអង្គរវត្ត។^[១៦]

នៅក្នុងកុប្បកម្ម មករា ២០០៣បានផ្ទុះនៅភ្នំពេញនៅពេលដែលពាក្យចចាមអារ៉ាមមិនពិតបានខ្ចរខ្ចាយថា
តារាសម្ដែងស្រីសាច់រឿងល្ខោន ថៃបានអះអាងថាអង្គរវត្តជារបស់ថៃ។^[១៧]